COVID-19 pandemisinin üzerinden yıllar geçse de etkileri halen devam ediyor. Enfeksiyonun yalnızca hastalığı geçirirken değil, hastalık sonrası dönemde de bireylerde ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceği bilimsel verilerle ortaya konmuş durumda. Anadolu Sağlık Merkezi Göğüs Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Tayfun Çalışkan, COVID-19’un akciğer başta olmak üzere çok sayıda organ sistemini etkileyebileceğini, bazı etkilerinin ise aylarca hatta yıllarca sürebileceğini belirtiyor.
Akciğer Tutulumu Yaygın ve Sessiz Olabiliyor
COVID-19 tanısı konulan hastaların %94.5’inde akciğer tomografilerinde tutulum saptandığı tespit edildi. Bu hastaların önemli bir kısmı ise semptom göstermiyor. Yapılan bazı çalışmalarda semptomsuz hastaların yarısında, akciğerlerde buzlu cam görünümü tespit edildiği bildirildi.
Kimler Daha Fazla Risk Altında?
Yaş ve altta yatan hastalıklar COVID-19’un seyrini önemli ölçüde etkiliyor. Özellikle 80 yaş üstü bireylerde hastaneye yatış oranı %18’e, ölüm oranı ise %15’e kadar çıkabiliyor. Astım, kanser, şeker, kalp hastalıkları, bağışıklık sistemi bozuklukları, obezite gibi kronik hastalıklar da kritik seyir açısından büyük risk teşkil ediyor.
Uzun Dönem Etkiler Nelerdir?
COVID-19’un uzun dönem etkileri, hastalığın başlamasından 3 ay veya daha fazla süren semptomlarla tanımlanıyor. En sık karşılaşılan semptomlar şunlar:
-
Halsizlik (%13-87)
-
Nefes darlığı (%10-71)
-
Göğüs ağrısı (%12-44)
-
Öksürük (%17-34)
Daha az görülen ama rahatsız edici diğer semptomlar arasında; tat ve koku kaybı, baş ağrısı, uykusuzluk, konsantrasyon kaybı, depresyon, saç dökülmesi ve cinsel isteksizlik yer alıyor.
Aşılar Uzamış COVID Riskini Azaltıyor
Doç. Dr. Tayfun Çalışkan’a göre, aşılanma yalnızca ağır hastalık ve ölümleri azaltmakla kalmıyor, aynı zamanda uzun dönem etkilerin görülme olasılığını da düşürüyor. Örneğin, 3 doz mRNA aşısı olan bireylerde uzamış COVID oranı %16 iken, aşısızlarda bu oran %42’ye kadar çıkabiliyor.
Geçmeyen Şikâyetlerde Ne Yapılmalı?
Uzun süre geçmeyen öksürük, nefes darlığı veya göğüs ağrısı gibi şikâyetlerde mutlaka bir göğüs hastalıkları uzmanına başvurulması öneriliyor. Özellikle ARDS gibi ağır akciğer tutulumlarının ardından, akciğerin normale dönmesi aylar hatta yıllar sürebiliyor. Bu hastalarda 12. haftadan sonra görüntüleme ve gerektiğinde solunum fonksiyon testleri öneriliyor.
Pıhtılaşma ve Organ Zararlarına Dikkat
COVID-19 sonrası bacak ve akciğer damarlarında pıhtı oluşumu sık görülüyor. Pıhtı saptanan hastalarda kan sulandırıcı tedavi uygulanıyor. Bununla birlikte, taburculuk sonrasında gereksiz kan sulandırıcı kullanımı önerilmiyor.
Psikolojik ve Bilişsel Etkiler
COVID-19’un sadece fiziksel değil, psikolojik etkileri de dikkat çekici. Hafıza zayıflığı, anksiyete, depresyon ve post-travmatik stres bozukluğu gibi etkiler, özellikle ağır geçiren hastalarda yaygın olarak gözleniyor. Bu nedenle hastaların sadece fiziksel değil, ruhsal yönden de izlenmeleri gerekiyor.
Tedavi ve Takip Süreci
Hastalığı hafif geçirenlerde rutin test ve görüntüleme önerilmiyor. Ancak 3 aydan uzun süren belirtiler, tekrarlayan nefes darlığı, açıklanamayan yorgunluk gibi durumlarda daha ayrıntılı değerlendirme ve uzman takibi şart. Gerekli durumlarda kortizon veya antifibrotik tedavi gibi ileri seçenekler gündeme gelebiliyor.