Türkiye‘de milyonlarca çalışanı ilgilendiren yıllık ücretli izin hakkı, hem Anayasa hem de İş Kanunu tarafından korunmaktadır. Ancak birçok işçi, bu hakkın nasıl ve ne zaman kullanılacağı konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Uzmanlar, “5 yıl kuralını” ihlal edenlerin ciddi zararlarla karşılaşabileceği konusunda uyarıda bulunmaktadır.
Yasalara göre çalışan, bir yıllık hizmet süresini tamamladıktan sonra yıllık ücretli izin hakkını elde eder. Ancak bu izin süresinin karşılığı sadece işten ayrılma durumunda ödenir. Yani işveren, çalışmaya devam eden personele herhangi bir şekilde izin ücreti ödeyemez. Bu yasak, taraflar arasındaki özel anlaşmalarla da dikkate alınmaz. Yani işveren; “İzne çık parasını ödeyeyim” deme hakkına sahip değildir, işçi de “Ben izne çıkmam, ücretimi alırım” diyemez. Bu tür talepler yasal olarak geçerli değildir.
İşten ayrılan çalışan, kullanmadığı izinlerin ücretini alma hakkına sahiptir. Ancak bu hakkın da bir zamanaşımı süresi bulunmaktadır. İşten ayrıldıktan sonraki 5 yıl içinde talep edilmeyen izin ücretleri yasal olarak talep edilemez hale gelir. Bu nedenle çalışanların bu süreyi kaçırmaması büyük önem taşır.
İşveren, çalışana yıllık iznini kullandırdığını yazılı belge ile kanıtlamak zorundadır. Aksi takdirde, çalışan “iznimi kullanmadım” dediğinde mahkemeler bu ifadeyi dikkate alabilir. Bu yüzden işverenin imzalı izin belgelerini saklaması yasal bir zorunluluktur.
Kullanılmayan izinlerin karşılığı, çalışanın işten ayrılmadan önceki son brüt maaşı üzerinden hesaplanır. Bu hesaplamaya SGK ve işsizlik primi kesintileri de dahil edilir, ardından gelir ve damga vergisi düşülerek net ödeme belirlenir.
Hizmet süresine göre izin günleri şu şekildedir:
1-5 yıl arası çalışanlara: En az 14 gün
5-15 yıl arası çalışanlara: En az 20 gün
15 yıl ve üzeri çalışanlara: En az 26 gün
18 yaş altı ve 50 yaş üstü çalışanlara: Her durumda en az 20 gün
İşveren isteğe bağlı olarak bu süreleri artırabilir ancak azaltamaz.
Hastalık, ücretsiz izin veya sosyal sebeplerle verilen izinler, yıllık izin hakkından düşülmez. Yıllık izin süresi, yasal olarak kesintisiz kullanılmalıdır. Parçalı kullanım ise ancak işçi ile işverenin ortak onayıyla, en az 10 günlük bloklar halinde gerçekleştirilebilir.
