Kısırlık, günümüzde birçok çiftin karşı karşıya kaldığı ancak gelişen tıp teknolojileri sayesinde çözülebilir bir sağlık sorunu haline gelmiştir.
Tıbbi olarak, en az bir yıl boyunca düzenli ve korunmasız ilişkiye rağmen gebelik oluşmaması durumu olarak tanımlanan kısırlık (infertilite), hem erkekleri hem de kadınları eşit oranda etkileyebilir. 35 yaşın üzerindeki kadınlarda ise bu süre 6 aya indirilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, dünya genelinde yaklaşık 48 milyon çift kısırlıkla mücadele ederken, Türkiye’de 2 milyona yakın çiftin çocuk sahibi olmakta güçlük çektiği tahmin ediliyor.
Gebeliğin gerçekleşmesi için karmaşık ve uyum içinde çalışan bir sistem gerekir. Yumurtlama, döllenme ve döllenmiş yumurtanın rahme yerleşmesi süreçlerinden herhangi birindeki aksaklık, gebelik şansını ortadan kaldırabilir. Bu nedenle her başarısız deneme, doğrudan kısırlık anlamına gelmez; ancak uzun süreli başarısızlık, mutlaka değerlendirilmesi gereken bir durumdur.
Kısırlık Nedir? Türleri Nelerdir?
Kısırlık, bireyin ya da çiftin doğal yollarla çocuk sahibi olamaması durumudur.
Kısırlık iki ana grupta incelenir:
-
Birincil kısırlık: Hiçbir gebelik yaşanmamış bireylerde görülür.
-
İkincil kısırlık: Daha önce en az bir gebelik yaşanmış ancak yeniden hamile kalınamayan durumları tanımlar.
Kısırlık İçin Risk Faktörleri
Kısırlığa neden olabilecek pek çok etken vardır ve bu faktörler hem erkekleri hem de kadınları etkileyebilir:
-
İleri yaş (özellikle kadınlarda 35 yaş üzeri)
-
Aşırı zayıflık veya obezite
-
Sigara ve alkol kullanımı
-
Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar
-
Kimyasal toksinlere maruz kalma
-
Aşırı stres, yeme bozuklukları (anoreksiya, bulimia)
-
Radyasyon ve kemoterapi öyküsü
-
Hormonal bozukluklar
-
Uzun süreli ilaç kullanımı
-
Aşırı sıcaklık (erkeklerde testis ısısını artıran durumlar)
Bu faktörlerin bazıları yaşam tarzı değişiklikleriyle düzeltilebilirken, bazıları için tıbbi müdahale gerekebilir.
Kısırlığın Kadınlarda ve Erkeklerde Nedenleri
Kadınlarda Kısırlık Nedenleri:
-
Yumurtlama bozuklukları (örneğin: Polikistik Over Sendromu – PCOS)
-
Endometriozis (rahim dışı doku büyümesi)
-
Tüplerin tıkalı olması veya tüplerin alınması (salpenjektomi)
-
Rahimde miyom veya polip varlığı
-
Tiroid hastalıkları
-
Hormon üretim merkezlerinde (hipofiz-hipotalamus) bozukluklar
-
Erken yumurtalık yetmezliği
-
Cinsel işlev bozuklukları
-
Genetik ya da kromozomal bozukluklar
Erkeklerde Kısırlık Nedenleri:
-
Düşük sperm sayısı ve hareket bozukluğu (motilite sorunu)
-
Sperm şekil bozuklukları (morfoloji)
-
Varikosel (testislerde damar genişlemesi)
-
Hormon eksiklikleri (hipogonadizm, düşük testosteron)
-
Cinsel işlev bozuklukları (sertleşme sorunu, erken boşalma, anejakülasyon)
-
İnmemiş testis, testis travmaları
-
Anabolik steroid kullanımı
-
Geçirilmiş enfeksiyonlar (kabakulak sonrası testis hasarı gibi)
-
Vazektomi sonrası doğurganlığın geri dönmemesi
Kısırlık Belirtileri
Kısırlık çoğu zaman belirti vermez. Ancak bazı işaretler şüphe uyandırabilir:
-
Kadınlarda düzensiz adet döngüsü veya adet görememe
-
Pelvik ağrılar
-
İlişki sırasında ağrı (disparoni)
-
Aşırı kıllanma (hirsutizm) ve akne (PCOS belirtisi olabilir)
-
Erkeklerde düşük libido, testis ağrısı, sperm hacminde azalma
Kısırlık Tanısı Nasıl Konulur?
Kısırlık tanısı; kadının yumurtlama düzeni, hormonal durumu ve rahim-tüp anatomisiyle; erkeğin sperm üretimi ve kalitesi değerlendirilerek konulur.
Kadınlar İçin Tanı Yöntemleri:
-
Kan testleri: Hormon düzeyleri ölçülür (FSH, LH, AMH, TSH, prolaktin vb.)
-
Transvajinal ultrason: Yumurtalıklar ve rahim incelenir
-
Histerosalpingografi (HSG): Tüplerin açık olup olmadığı değerlendirilir
-
Histeroskopi ve laparoskopi: Gerekirse rahim içi veya karın içi doğrudan gözlemlenir
-
Sonohisterografi (SIS): Tuzlu su ile rahim içi ultrasonla görüntülenir
Erkekler İçin Tanı Yöntemleri:
-
Sperm analizi: Sperm sayısı, şekli ve hareketi değerlendirilir
-
Hormon testleri: Testosteron ve diğer hormonlar ölçülür
-
Skrotal ultrason: Testislerdeki yapısal problemler gözlenir
-
Genetik testler: Kromozomal bozukluklar araştırılır
Kısırlık Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi yaklaşımı, tanıya ve çiftin genel sağlık durumuna göre planlanır.
Erkekler İçin Tedavi Yöntemleri:
-
Yaşam tarzı değişiklikleri: Sigara bırakma, sıcaklıktan kaçınma, beslenme düzeni
-
İlaç tedavisi: Sperm üretimini artıran hormonlar
-
Cerrahi müdahale: Varikosel onarımı, tıkalı kanal açılması
-
Sperm toplama yöntemleri: Biyopsi ya da aspirasyon yoluyla sperm elde edilmesi
Kadınlar İçin Tedavi Yöntemleri:
-
Fertilite ilaçları: Yumurtlamayı teşvik eder (klomifen, gonadotropinler)
-
İntrauterin inseminasyon (IUI): Sağlıklı spermin doğrudan rahme yerleştirilmesi
-
Cerrahi müdahale: Rahim içi yapılar veya tıkalı tüplerin onarılması
-
Tüp bebek tedavisi (IVF): Yumurtaların dış ortamda döllenip rahme yerleştirilmesi
-
Donör yumurta/sperm kullanımı: Gerekli durumlarda alternatif seçenektir
-
Gestasyonel taşıyıcı (taşıyıcı anne): Rahim faktörlü kısırlıkta çözüm olabilir
Kısırlıkta Erken Müdahale Hayati Önem Taşır
Kısırlık, tıbbi ve psikolojik olarak zorlayıcı olabilir. Ancak doğru tanı, zamanında tedavi ve bireye özel yaklaşımlarla birçok çift için çocuk sahibi olma hayali gerçek olabilir. Kısırlık şüphesi olan bireylerin, bir yılın sonunda uzman bir kadın doğum ya da üroloji doktoruna başvurmaları önerilir.