Sarılık, ciltte, göz aklarında ve mukozalarda sarı renkte bir değişimle kendini gösteren bir sağlık durumudur. Tıbbi olarak “ikter” olarak adlandırılan bu durum, vücuttaki bilirubin adlı maddenin normalden fazla birikmesi sonucu oluşur. Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin parçalanması sırasında ortaya çıkan sarı renkli bir maddedir. Karaciğer, bu maddeyi kana yayılmadan işleyerek safra yoluyla vücuttan atar. Ancak bu süreçte bir bozukluk meydana geldiğinde, bilirubin seviyesi yükselir ve dokulara sarı renk verir.
Sarılığın nedeni bir karaciğer hastalığı, safra yolları tıkanıklığı, kırmızı kan hücrelerinin aşırı yıkımı ya da enfeksiyon olabilir. Sarılık her yaş grubunda görülebilir. Ancak özellikle yeni doğan bebeklerde yaygın olarak ortaya çıkar. Doğru tanı ve zamanında tedavi ile sarılığın çoğu formu kontrol altına alınabilir.
Sarılık Türleri Nelerdir?
Sarılık genellikle oluştuğu aşamaya göre üç ana gruba ayrılır. Bu gruplama, sarılığın neden kaynaklandığını anlamada hekimler için önemli bir rehberdir.
- Prehepatik (karaciğer öncesi) sarılık: Bu tür, karaciğere ulaşmadan önce kandaki kırmızı kan hücrelerinin aşırı yıkılması sonucu gelişir. Hemolitik anemilerde ve bazı genetik hastalıklarda görülür.
- Hepatik (karaciğer kaynaklı) sarılık: Karaciğerin kendi yapısal ya da fonksiyonel bozukluklarından kaynaklanır. Hepatit, siroz, karaciğer tümörleri gibi hastalıklarda görülür.
- Posthepatik (karaciğer sonrası) sarılık: Bilirubin karaciğer tarafından işlenir ancak safra yollarında bir tıkanıklık nedeniyle atılamaz. Safra taşı, tümör ya da safra kanalı iltihabı gibi durumlar bu gruba girer.Sarılık Belirtileri
Sarılığın belirtileri çoğu zaman ciltteki değişimle kolayca fark edilir. Ancak altında yatan nedene göre belirtiler farklılık gösterebilir.
- Ciltte, göz aklarında ve ağız içi dokularda sararma
- İdrar renginin koyulaşması (çay rengi)
- Dışkı renginin açılması veya kil renginde olması
- Halsizlik, yorgunluk ve iştahsızlık
- Karın sağ üst kısmında ağrı ya da dolgunluk hissi
- Bulantı, kusma ve ateş (özellikle enfeksiyon kaynaklıysa)
- Kaşıntı (özellikle safra akışının bozulduğu durumlarda)
- Kilo kaybı ve genel halsizlikBu belirtiler hafif ya da şiddetli olabilir. Sarılık belirtisi fark edildiğinde mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurularak kan testleri ve görüntüleme yöntemleriyle tanı konulmalıdır.
Sarılık Neden Olur?
Sarılığın oluşmasına yol açan pek çok farklı neden vardır. Temelde vücutta bilirubin birikmesine neden olan her durum sarılık oluşumuna yol açabilir.
- Karaciğer hastalıkları: Hepatit (A, B, C), siroz, karaciğer yağlanması, karaciğer kanseri
- Safra yolu hastalıkları: Safra taşları, safra kanalı tıkanıklıkları, kolanjit
- Kırmızı kan hücresi yıkımı: Hemolitik anemi, talasemi gibi kan hastalıkları
- Doğumsal metabolizma hastalıkları: Gilbert sendromu, Crigler-Najjar sendromu
- İlaç ve toksinler: Bazı antibiyotikler, kemoterapi ilaçları
- Enfeksiyonlar: Mononükleoz, tüberküloz gibi sistemik hastalıklar
- Yenidoğanda gelişimsel nedenler: Karaciğerin henüz tam olgunlaşmamış olmasıHer durumda sarılığın kaynağını belirlemek için kan testleri (bilirubin düzeyi, karaciğer enzimleri), ultrasonografi ve gerekirse MR veya BT gibi ileri görüntüleme yöntemleri kullanılır.
Sarılık Tedavisi Nasıldır?
Sarılık tedavisi, doğrudan hastalığın nedenine yöneliktir. Belirtiyi baskılamak yerine, sarılığa neden olan hastalık tedavi edilmelidir. Tedavi süreci, sarılığın türüne, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişiklik gösterir.
- Enfeksiyon kaynaklı sarılıklarda: Doktor tarafından önerilen ilaç tedavisi uygulanır.
- Safra yolları tıkanıklığında: Safra taşı ya da tümör gibi mekanik nedenler varsa, cerrahi müdahale veya endoskopik girişim (ERCP) ile tıkanıklık giderilir.
- Karaciğer yetmezliği vakalarında: Destek tedavileri uygulanır. İleri evre vakalarda karaciğer nakli gerekebilir.
- Hemolitik sarılıklarda: Kan hastalığının kontrol altına alınması gerekir. Gerekirse kan transfüzyonu ya da bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar verilir.Ayrıca beslenme desteği, sıvı takviyesi ve istirahat da tedavinin destekleyici unsurlarıdır. Tedavi sürecinde düzenli kan testleriyle bilirubin seviyesi izlenir.
Sarılık Nasıl Önlenir?
Sarılık her zaman tamamen önlenemese de, birçok nedeni için korunma mümkündür. Sağlıklı yaşam alışkanlıkları ve hijyen kurallarına dikkat edilerek sarılık riskleri büyük ölçüde azaltılabilir.
- Hepatit A ve B’ye karşı aşı yaptırmak
- Eller yıkanmadan yemek yememek
- Çiğ ya da az pişmiş gıdalardan kaçınmak
- Temiz içme suyu kullanmak
- Düzenli karaciğer fonksiyon testleri yaptırmak
- İlaçları doktor kontrolünde ve bilinçli şekilde kullanmak
- Korunmasız cinsel temastan ve ortak iğne kullanımından kaçınmakÖzellikle hepatit türlerinin bulaş yolları konusunda toplumsal bilinç artırıldığında, sarılığın yayılması da büyük oranda önlenebilir.
Bebeklerde Sarılık Nasıl Geçer?
Yenidoğan bebeklerde görülen sarılık, genellikle fizyolojik nedenlere bağlıdır ve çoğu durumda kendiliğinden geçer. Bebeklerde karaciğer henüz tam gelişmediği için bilirubin vücuttan yeterince hızlı atılamaz ve bu da sarılığa neden olur. Fizyolojik sarılık genellikle doğumdan sonraki 2–3. günde başlar, 1 hafta içinde geriler.
Bebeklerde sarılık çoğu zaman tedavi gerektirmez. Ancak bilirubin düzeyi yüksekse veya düşmüyorsa, tedavi gerekebilir. En yaygın tedavi yöntemi fototerapidir. Bebeğin cildi özel ışık altında tutulur ve bilirubin parçalanarak idrar yoluyla atılması sağlanır. Nadir durumlarda kan değişimi gerekebilir.
Sarılığı olan bebeklerde emzirme sıklığı artırılarak bağırsak hareketleri desteklenir ve bilirubin atılımı hızlandırılır. Düzenli doktor kontrolü ile bilirubin seviyesi takip edilir.