Dünyada her yıl yaklaşık 5 milyon kişinin ölümüne neden olan sigara, akciğer kanserinin en önemli tetikleyicisi olarak kabul ediliyor. Anadolu Sağlık Merkezi Göğüs Hastalıkları uzman doktorları, sigaranın içinde bulunan 7000’den fazla kimyasal maddenin, bunların arasında 60’tan fazlasının kanserojen özellik taşımasının, DNA’ya zarar vererek hücresel fonksiyonları bozduğunu vurguluyor. Uzman doktorlar, “Tüm akciğer kanserlerinin yüzde 80-90’ı sigaraya bağlıdır ve sigarayı bırakmak, bu ölümcül hastalığın önlenmesinde en etkili yoldur” diyor. 2022 yılı kanser istatistiklerine göre Amerika Birleşik Devletleri’nde prostat ve meme kanserinden sonra en sık akciğer kanseri görülüyor. Sigara içenlerde 80 yaşına kadar akciğer kanseri görülme riski yüzde 14 olarak belirtiliyor.
Sigara Kullanımı ve Yaygınlığı
Sigara, sadece sağlığa verdiği zararlarla değil, ekonomik yüküyle de dünya genelinde önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Sigara kullanımının global ekonomik kaybı yılda yaklaşık 2 milyar dolara ulaşıyor. Dünya genelinde 15 yaş üstü nüfusta yaklaşık 942 milyon erkek ve 175 milyon kadının sigara kullandığı tahmin ediliyor. Ülkeler arasında cinsiyete göre farklılıklar gözlenirken, Türkiye’de yapılan araştırmalara göre 2016 yılında sigara kullanım oranı toplam nüfusun %31,6’sı olarak saptanmış, erkeklerde bu oran %44,1 iken kadınlarda %19,2 seviyesinde kalmıştır.
Sigaranın Akciğerde Yol Açtığı Hastalıklar
Sigara ile ilişkisi en iyi bilinen hastalık akciğer kanseri olmakla birlikte, sigara kullanımı bir dizi diğer solunum yolu hastalığını da tetikliyor. Hamilelik döneminde ve erken çocuklukta sigara dumanına maruz kalmak, çocukların akciğer gelişimini olumsuz etkiliyor ve astım riskini artırıyor. Sigara kullanan astım hastalarında, sigara içmeyenlere göre kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gelişme riski çok daha yüksek. KOAH, sigara ile ilişkili en yaygın akciğer hastalığı olup, öksürük, balgam çıkarma ve nefes darlığı ile kendini gösteren, kronik ve ilerleyici bir hastalıktır. Uzman doktorlar, KOAH’ın ilerlemesini önlemek ve buna bağlı ölümleri azaltmak için sigarayı bırakmanın en etkili yöntem olduğunu belirtiyor.
Bunun yanı sıra sigara, akciğerin süngerimsi yapısını bozarak “intersitisyel akciğer hastalıkları” adı verilen bir grup hastalığa da sebep olabilir. Sigara ile ilişkilendirilen bu hastalıklar arasında respiratuar bronşiyolit, deskuamatif intersitisyel pnömoni ve langerhans hücreli histiyositozis bulunuyor. Ayrıca sigara kullananlarda idiyopatik pulmoner fibrozis ve romatoid artrit ilişkili intersitisyel akciğer hastalıkları da daha sık görülüyor.
Akciğer Kanseri ve Sigara İlişkisi
Akciğer kanserinin en önemli nedeni olarak sigara kullanımı gösteriliyor. Tüm akciğer kanserlerinin yaklaşık %80-90’ı sigaraya bağlı. Sigara içenlerde, içmeyenlere kıyasla akciğer kanseri görülme riski 30 kat daha fazla. 2022 yılı ABD verilerine göre prostat ve meme kanserinden sonra en sık rastlanan akciğer kanseri, 236.740 yeni vaka ile üçüncü sırada yer alıyor. Kanserden kaynaklanan ölümler arasında ise akciğer kanseri 130.180 ölümle ilk sırada bulunuyor. Sigara içenlerde 80 yaşına kadar akciğer kanseri görülme riski yüzde 14 olarak hesaplanmıştır.
Sigara Dışındaki Akciğer Kanseri Nedenleri
Tüm akciğer kanserleri sigara ile ilişkili değil. Dünya genelinde akciğer kanseri olan erkeklerin %15-20’si, kadınların ise %50’si sigara kullanıcısı değil. Sigara dışındaki risk faktörleri arasında; ileri yaş, hava kirliliği, çevresel maruziyetler (asbest, krom, arsenik gibi ağır metaller), biyomas maruziyeti (odun, kömür dumanı), kurutulmuş hayvan dışkısı yakılması, radon gazı maruziyeti, genetik faktörler (ailede akciğer kanseri öyküsü), kemoterapi ve radyoterapi tedavileri ile bazı virüslerin rolü (Epstein-Barr, HPV, hepatit B ve C) olduğu bilinmektedir.
Sigara İçmeyenlerde Akciğer Kanseri
ABD verilerine göre, akciğer kanserlerinin yaklaşık %10-20’si sigara içmeyenlerde görülüyor. Sigara kullanmayan kişilerde yıllık 20.000-40.000 yeni akciğer kanseri vakası beklenmektedir.
Sigara İçme Süresi ve Yoğunluğunun Risk Üzerindeki Etkisi
Uzman doktorlar, sigara içme süresi ve miktarının akciğer kanseri riskini doğrudan etkilediğine dikkat çekiyor. Günde 1-5 adet sigara içenlerin, hiç içmeyenlere göre 9 kat daha fazla risk altında olduğu belirlenmiştir. Ancak erken yaşta sigarayı bırakanlarda, risk içmeyenlerle benzer seviyeye düşebilmektedir. Günde 6-15 adet sigara içen ve 40 yaşın altında bırakmayanlarda risk daha yüksek olmakla birlikte, 40 yaş üstünde bırakılan sigaralarda bile risk içmeyenlere kıyasla 3 kat daha fazladır. Genç yaşta sigaraya başlayanlar, ileri yaşta başlayanlara göre daha düşük risk taşırken, günde 35 adetten fazla sigara içenlerde risk %26.4 gibi oldukça yüksek bir seviyeye ulaşmaktadır.
Pasif Sigara İçiciliği ve Riskleri
Pasif sigara içiciliği, başkalarının içtiği sigara dumanına maruz kalmak anlamına gelir. Ayrıca kapalı alanlarda sigara içilmesi sonucu oluşan üçüncül maruziyet de önemli bir risk oluşturur. Pasif sigara dumanına maruz kalanlarda akciğer kanseri riski artmakta ve ABD’de sigara içmeyenlerde görülen yıllık akciğer kanserlerinin 7.300’den fazlası buna bağlıdır. Pasif içicilik, koroner arter hastalıkları, inme, düşük doğum ağırlığı gibi birçok sağlık sorununa da yol açabilmektedir. Özellikle bebek ve çocuklarda ani bebek ölümü, akciğer enfeksiyonları, kulak enfeksiyonları ve astım ataklarına neden olabilir.
Nargile ve Puro Kullanımının Kanser Riski
Nargile dumanında sigaraya benzer şekilde zararlı kimyasallar ve kanserojen maddeler bulunur. Kömür kullanımı nedeniyle karbon monoksit ve diğer toksik maddeler yüksek oranda akciğerlere ulaşır. Ortalama 1 saatlik nargile kullanımı, 100-200 sigara içmeye eşdeğer nikotin ve karbon monoksit alımına sebep olur. Puro kullanımı da benzer şekilde akciğer, yemek borusu, ağız içi, yutak ve pankreas kanser riskini artırır. Puroyun akciğere çekilmemesi zararlı olmadığı yanılgısına karşı, doğrudan dudak ve ağız yolu ile temas eden bölgelerde kanser riskini artırdığı bilinmektedir.
Elektronik Sigaranın Zararları
Elektronik sigara içerisinde bulunan propilen glikol, bitkisel gliserin, asetaldehid, akrolein ve formaldehid gibi kimyasallar akciğer ve kalp hastalıklarına sebep olabilir. Akrolein gibi maddeler, akciğer kanserine yol açabilen toksik herbisitlerden biridir. Sigara bırakma amacıyla elektronik sigara kullanımı üzerine araştırmalar yapılmış ancak Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) etkinliği onaylamamıştır. Ayrıca hayvan deneylerinde elektronik sigara kullanımı akciğer ve mesane kanseri riskini artırdığı görülmüştür.
Sigara Bırakma Poliklinikleri ve Tedavi Yöntemleri
Sigara bırakma poliklinikleri, sigara kullanan ve bırakmak isteyen kişilere psikososyal destek, ilaç ve nikotin replasman tedavisi sunmaktadır. Türkiye’de 2011 yılından beri faaliyet gösteren bu merkezlerde; akciğer grafisi, solunum fonksiyon testi, kan tahlilleri, elektrokardiyografi (EKG) gibi tetkikler yapılmakta, ayrıca karbon monoksit düzeyi ölçümü ve bağımlılık değerlendirmesi için anketler uygulanmaktadır. Gerekli durumlarda kardiyoloji ve psikiyatri konsültasyonları da talep edilmektedir. Nikotin bantları, sakızlar, burun spreyleri, dilaltı tabletleri gibi nikotin replasman ürünleri tedavide yaygın şekilde kullanılırken, bupropion ve vareniklin gibi ilaçlar da destek amaçlı reçete edilmektedir. Ancak, vareniklinin içeriğinde bulunan şüpheli kanserojen madde nedeniyle Türkiye’de toplatıldığı belirtilmektedir.
Sigara Bırakma Başarı Oranları
ABD’de sigarayı bırakmayı başaranların %90’ı kendi kendine bırakma yöntemini tercih etmiş, ani bırakma yöntemi yaygın olmuştur. Bu yöntemde başarı oranı %8-25 arasında değişirken, sigara bırakma polikliniklerinde bu oran %20-40 arasında gözlemlenmektedir. Uzman doktorlar, sigarayı bırakma sürecinde profesyonel destek almanın başarı şansını artırdığını vurgulamaktadır.
Alternatif Yöntemler: Akupunktur ve Biyorezonans
Sigara bırakmada akupunktur ve biyorezonans gibi alternatif tedaviler üzerine bazı çalışmalar yapılmış ve plaseboya göre faydalı olabileceği belirtilmişse de, ulusal ve uluslararası tıbbi rehberlerde bu yöntemlere yer verilmemektedir.
Uzman Doktorlardan Son Tavsiyeler
Sigara kullanan ve bırakmayı düşünenlere uzman doktorlar şu mesajı veriyor: “Bırakabilirsin! Yeter ki adım at. Sana yardım etmek ve destek olmak için buradayız.” Sigaranın sağlığa verdiği zararların geri dönüşü yok denecek kadar azdır ancak bırakmak için asla geç değildir. Erken bırakmak, hem yaşam kalitesini artırır hem de ölümcül hastalık riskini azaltır.